m e n u
   c o l u m n s   &   i n t e r v i e w s  
terug >>  
 

 

Startpagina

 

Curriculum

 

Boeken over psychologie

 

Columns en interviews >>

 

Thrillers

 

Fotografie

 

 

 

 

 

 

  

 

Columns

Rollenspelen

Soms gaan leidinggevenden ten onder omdat ze hun rol te serieus oppakken. Neem het voorbeeld van Peter. Hij viel al op door zijn belangstelling voor leidinggeven en plannen. Als er een mogelijke, nieuwe werkwijze werd besproken in het team van professionals waar ik werkte, was hij de eerste die de volgende vergadering aankwam met een mooi uitgewerkte notitie, geïllustreerd met  overzichtelijke schema's. Dit gedrag trok de aandacht van de directie en toen er na een fusie een vacature kwam als afdelingshoofd, werd Peter uitgenodigd om te solliciteren. Enkele maanden later werd hij aan ons voorgesteld als het nieuwe afdelingshoofd. Niemand had daar een probleem mee. Integendeel, hij was een van ons en wist tenminste waar het hier over ging!
  De eerste problemen begonnen toen zichtbaar werd hoe Peter zijn nieuwe rol ging vervullen. Besmuikt werd in de wandelgangen gesproken over zijn veranderde kledinggewoonten. Voor het eerst verscheen hij in een krijtstreep kostuum met vest op het werk. Minutieus maakte hij  aantekeningen in zijn geavanceerde palmtopcomputer, waarmee hij voor die tijd erg voorop liep. Hij begon ook anders te praten, er kwam veel meer 'enerzijds, anderzijds' aan te pas dan we van hem gewend waren. Kennelijk moest hij nu ineens de kool en de geit  sparen. Hij was een karikatuur van een leidinggevende geworden. Door het personeel werd hij niet meer serieus genomen en toen hij zich na minder dan een jaar voor lange tijd ziek meldde, was niemand verbaasd.
  Ik moest aan deze geschiedenis denken toen ik pas geleden las dat Philip Zimbardo president wordt van de APA, de Amerikaanse psychologenvereniging. Zimbardo is een van de bedenkers en uitvoerders van het beroemde, uit de hand gelopen gevangenisexperiment uit het begin van de jaren zeventig. Het experiment kwam er op neer dat  vierentwintig nette jonge mannen, vooraf geselecteerd op een niet-gewelddadige en evenwichtige achtergrond, door middel van het lot de rol van bewaker of gevangene kregen toebedeeld. Tot in details werd vervolgens het leven in een gevangenis nagespeeld. Na een paar dagen al bleek dat de 'bewakers' zich steeds sadistischer en gewelddadiger gingen gedragen. De 'gevangenen' kregen steeds meer verschijnselen van stress en depressie. Halverwege moest het experiment, dat twee weken zou duren,  worden afgelast om ernstige incidenten te voorkomen.
  Het is een angstaanjagend voorbeeld van hoever mensen soms gaan als ze in een rol terechtkomen die uitnodigt tot een bepaald gedrag. Zoals ook uit ander sociaal-psychologisch onderzoek blijkt, onderschatten we systematisch dit soort invloeden op het gedrag. Het gaat daarbij over allerlei vanzelfsprekende ideeën (ook wel rolschema’s genoemd) over de rol die je moet spelen als je een bepaalde functie bekleedt. Deze ideeën brengen mensen vaak in de problemen, juist omdat ze zo vanzelfsprekend zijn en dus niet worden besproken. Zo kunnen leidinggevenden overbelast raken omdat ze menen dat ze de ideale baas moeten spelen en in alles de beste moeten zijn. Ze trekken alles naar zich toe, terwijl veel taken misschien beter door anderen gedaan kunnen worden. Of ze brengen zichzelf op andere manieren in de problemen zoals Peter met zijn stereotype gedrag. En met name in afhankelijkheids- en machtsrelaties zoals die bestaan in gevangenissen, verpleeghuizen maar ook in bedrijven kan het soms behoorlijk uit de hand lopen. Het onderzoek van Zimbardo laat verschijnselen zien die we ook regelmatig uit krantenberichten kunnen vernemen.
 
 In een interview over de ethische kanten van het onderzoek zegt Zimbardo dat het enige wat hij zichzelf kwalijk neemt is dat hij niet eerder had ingegrepen.  Zou zo'n zelfverwijt ook niet op zijn plaats zijn voor de hoogste leidinggevenden in veel organisaties? Zij laten vaak mensen in allerlei functies aan hun lot over waardoor misstanden blijven voortbestaan. Ingrijpen door buitenstaanders is soms nodig omdat de betrokkenen zelf niet meer zien in wat voor krankjorum rollenspel ze verzeild zijn geraakt.

© Theo IJzermans

Columns:

 

 

| top |